Witold Sadowski, Litania i poezja: Na materiale literatury polskiej od XI do XXI wieku (Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 2011).
The first in Polish humanities study on litany written by an academic in the field of theory of literature with the use of the methods of historical and theoretical poetics. The book contains a concise reconstruction of origins of litany in the ancient cultures. The dissertation also deals with the character of connections between the Christian worldview and the analysed genre. It emphasises the thousand years lasting presence of litany in the Polish literature, where the poetic and religious elements were still intermingled. The participation of litany in the creation or development of the other literary genres is described on the examples of the forms of a troped Kyrie and canonical hours, acathist, lament, elogium, hortulus, preambulum, credo, poetic prose, European ghazal, modern alba and serenade. Methods of theory of versification are helpful to estimate to what extent the litany influenced the Polish, especially modern verse forms (the poems by Bąk, Harasymowicz, Herbert, Iwaszkiewicz, Klejnocki, Liebert, Norwid, Pasierb, Podsiadło, Różewicz, A. Rymkiewicz, Słobodnik, J. Twardowski, Wierzyński, Wojaczek, Woroszylski and others). The book also deals with the typical for the Polish literature overrepresentation of women among the authors of litanies (Deotyma, Grossek-Korycka, Hartwig, Iłłakowiczówna, Kamieńska, Konopnicka, Ostrowska, Szymborska, Zawistowska and the others) and the adoption of patriotic litany tradition by the poetry (models of litanies by Mickiewicz and Ujejski).
The book on the publisher’s website.
Contents
Wprowadzenie
Nazwa litanii. Przedmiot litanii. Pojęcie litanii
POETYKA LITANII
Rozdział pierwszy. Geneza litanii w aspekcie formalno-kompozycyjnym
1.1. Gen ektenialny
1.2. Gen polionimiczny
Litania słoneczna. Litania do Wszystkich Świętych
1.3. Gen chairetyzmiczny
Wielki Akatyst. Chairetyzmy. Gałąź wschodnia: akatyst. Gałąź zachodnia: litanie maryjne
Rozdział drugi. Genotyp litanii
2.1. Genotyp i stereotyp
Litania i czasowniki. Narracja litanijna. Wydarzenia. Przeżycie. Zapaść i restauracja gatunku
2.2. Przykład z Iwaszkiewicza
Rozdział trzeci. Kto i do kogo mówi w litanii poetyckiej
3.1. Układ komunikacyjny
Układ komunikacyjny w litanii. Autor wewnętrzny w litanii. Trzeci wymiar egzegezy formuł w litanii modlitewnej
3.2. Wojciech Bąk Modlitwa do Marii Matki
Trzeci wymiar egzegezy formuł w litanii poetyckiej. Qui pro quo
Rozdział czwarty. Wiersz litanijny
4.1. Śpiew ― recytacja ― zapis
Litania w śpiewie. Litania w zapisie. Litania w recytacji
4.2. Litania wierszem a wiersz syntagmotoniczny
Litania wierszem. Wiersz syntagmotoniczny
4.3. Problem dyferencji syntagmotonizmu
Syntagmotonizm a kompozycje nienumeryczne. Fikcja rytmiczna
4.4. Wobec pamięci prozodyjnej
Pamięć prozodyjna. Ścieżki odwołań do pamięci prozodyjnej
4.5. Podsumowanie
HISTORIA POLSKIEJ LITANII POETYCKIEJ
Rozdział piąty. Litanie polskiego średniowiecza
5.1. Od litanii Gertrudy do litanii Nawojki
Litania ektenialna z Kodeksu Gertrudy. Litania chairetyzmiczna z Kodeksu Gertrudy. Litania chairetyzmiczna z Modlitewnika Nawojki
5.2. Początki litanii poetyckiej w Polsce
Typ pierwszy. Typ drugi. Strefa pośrednia między typem pierwszym a drugim. Typ trzeci. Typ czwarty. Strefa pośrednia między typem trzecim i czwartym
5.3. Produktywność gatunkowa: różaniec, koronka, tropy do Kyrie
Rozdział szósty. Kryzys i metamorfoza: od XVI do I połowy XVIII wieku
6.1. Zapaść
6.2. Poetyckość litanii modlitewnej
6.3. Powrót do mitologii
6.4. Produktywność gatunkowa
Akatyst. Lament. Godzinki. Ogród. Elogium. Preambulum
Rozdział siódmy. Przełom Oświecenia
7.1. Problematyka publiczno-państwowa w litanii
7.2. Baka ― Benisławska ― Naruszewicz ― Drużbacka
Józef Baka. Konstancja Bonisławska. Adam Naruszewicz. Elżbieta Drużbacka
7.3. Litania ― gatunek kobiecy?
Rozdział ósmy. Od Mickiewicza do Norwida
8.1. Adam Mickiewicz Litania pielgrzymska
8.2. Kornel Ujejski
8.3. Maria Konopnicka
8.4. Produktywność gatunkowa: credo
8.5. Litanie maryjne Deotymy i Norwida
Kompozycja. Porównanie. Wnioski
Rozdział dziewiąty. Od Zawistowskiej do Lieberta
9.1. Młodopolskie intensyfikacje, zaprzeczenia i dezintegracje
Modyfikacje. Zaprzeczenia. Dezintegracje
9.2. Produktywność gatunkowa: proza poetycka, alba, serenada, gazela
9.3. Litanie poetyckie Dwudziestolecia
Kazimiera Iłłakowiczówna. Julian Ejsmond Litania do Matki Boskiej. Jerzy Liebert Litania do Marii Panny
Rozdział dziesiąty. Przełom lat 1939 ― 1955
10.1. Kazimierz Wierzyński
10.2. Od litanijnego obrazu świata do obrazów litanijnego świata
Rozdział jedenasty. Współczesne polskie litanie poetyckie
11.1. Obrzeża
Zbigniew Herbert i Aleksander Rymkiewicz. Roman Brandstaetter i Jan Paweł II
11.2. Nurt główny
Tadeusz Różewicz, Julia Hartwig, Wisława Szymborska. Od Kazimierza Wierzyńskiego do Janusza St. Pasierba. Jan Twardowski. Rafał Wojaczek i Jacek Podsiadło. Anna Kamieńska. Włodzimierz Słobodnik, Jerzy Harasymowicz, Wiktor Woroszylski. Jarosław Klejnocki
Zakończenie